خبرگزاري فارس: كشاورزي در بسياري از كشورهاي در حال توسعه بخش غالب اقتصاد ملي است و 45 تا 90 درصد توليد و 60 تا 96 درصد اشتغال جامعه را تشكيل مي‌دهد، در كشور ما نيز كشاورزي ظرفيت‌هاي فراواني دارد كه بايد به آن‌ها پرداخت.

بررسي روند تحول اقتصادي در كشورهاي مختلف نشان دهنده نقش و اهميت بخش كشاورزي در توسعه پايدار اين كشورها است. بخش كشاورزي كه در گذشته عمده‌ترين فعاليت‌هاي اقتصادي محسوب مي‌شد، با شكل گيري و رشد نظام سرمايه‌داري در اروپا ، به‌گونه‌اي تكامل يافت كه در حال حاضر با فعاليتهاي صنعتي در كشورهاي پيشرفته درآميخته و نقش مهمي در جريان تمركز سرمايه دارد.

نظريه‌هاي توسعه اي سالهاي 50-1960 تاكيد ويژه‌ اي بر استفاده از ظرفيت‌هاي بخش كشاورزي در ايجاد جامعه پيچيده صنعتي داشت، همچنين نظريه‌پردازان كلاسيك توسعه پايدار نقش بسيار مهم و تعيين كننده‌اي براي كشاورزي در فرآيند توسعه اقتصادي قائلند.

تعيين ارزش كشاورزي براي يك كشور تقريبا غيرممكن به نظر مي آيد، زيرا از يك طرف موادغذايي لازم براي قوت انسانها را فراهم مي آورد و از طرفي در اغلب كشورها هنوز هم بزرگترين سهم در اشتغال را دارد. در اين نوشتار از اين منظر به نقش و جايگاه كشاورزي در توسعه پايدار كشورها مي‌پردازيم.

*كشاورزي در كشورهاي رو به توسعه

كشاورزي در بسياري از كشورهاي در حال توسعه بخش غالب در اقتصاد ملي است. اين بخش 45 تا 90 درصد توليد و 60 تا 96 درصد اشتغال جامعه را تشكيل مي‌دهد، لذا رشد و توسعه اين كشورها ارتباط نزديكي با توسعه كلي بخش كشاورزي دارد.

كشاورزي اين قابليت را دارد تا در پويايي توسعه پايدار يك كشور نقش بسيار مهمي ايفا نمايد. اين بخش در روند توسعه پايدار به دليل توليد بخش مهمي از درآمد ملي و در برداشتن قسمت عمده‌اي از نيروي كار و سرمايه موجود در اقتصاد، نقش اساسي در جريان رشد و توسعه دارد. توليد بيشتر در بخش كشاورزي علاوه بر صرفه جويي ارزي ، توسعه ساير بخشهاي اقتصادي را در پي خواهد داشت.

*توسعه پايدار:

توسعه پايدار يا Sustainable Development در حقيقت ايجاد تعادل ميان توسعه و محيط زيست است. در سال 1980 براي نخستين بار نام توسعه پايدار در گزارش سازمان جهاني حفاظت از منابع طبيعي (IUCN) آمد.

اين سازمان در گزارش خود با نام استراتژي حفظ منابع طبيعي اين واژه را براي توصيف وضعيتي به كار برد كه توسعه نه تنها براي طبيعت مضر نيست، بلكه به ياري آن هم مي‌آيد.

پايداري مي‌تواند چهار جنبه داشته باشد: پايداري در منابع طبيعي، پايداري سياسي، پايداري اجتماعي و پايداري اقتصادي.

در حقيقت توسعه پايدار تنها بر جنبه زيست محيطي تمركز ندارد بلكه به جنبه‌هاي اجتماعي و اقتصادي آن هم توجه مي‌كند. توسعه پايدار محل تلاقي جامعه، اقتصاد و محيط زيست است.هرچند اين روزها بسياري از دولتمردان و فعالان زيست محيطي به دنبال رسيدن به توسعه پايدار هستند، اما برخي فعالان زيست محيطي اين گزينه را براي حفظ محيط زيست كافي نمي‌دانند.

آنها معتقدند با توجه به روند استفاده از منابع تمام شونده و از بين بردن منابع در جهان واژه "توسعه پايدار" مناسب نيست و بايد از لفظ جايگزيني چون "پايداري توسعه" استفاده كرد تا اين مفهوم در ذهن تداعي نشود كه قرار است منابع جديدي توليد شود.

*اهداف كشاورزي پايدار :

يك برنامه كشاورزي پايدار موفق در بر گيرنده اهدافي مانند، فراهم كردن امنيت غذايي همراه با افزايش كمي و كيفي آن ضمن در نظر گرفتن نياز‌هاي نسلهاي بعدي، حفاظت از منابع آب،خاك و منابع طبيعي؛حفاظت از منابع انرﮊي در داخل و خارج از مزرعه ؛حفظ و بهبود سود آوري كشاورزان ؛حفظ نيروي حيات جامعه روستايي ؛حفظ تنوع زيستي و قابليت پذيرش از سوي جامعه است.

هدف كشاورزي پايدار عبارت است از افزايش تنوع فعاليتها در مزرعه ، همراه با افزايش پيوندها و فر آيندهاي ميان آنها.

در كشاورزي پايدار محصولات فرعي يا ضايعات حاصل از يك جزء يا فعاليت،نهاده اي مي شوند براي جزئي ديگر . از آنجا كه فرايندهاي طبيعي به طور فزاينده اي ، جايگزين نهاده هاي بيروني مي شوند، تاثير نهادهاي بيروني بر محيط زيست كاهش مي يابد.

هدف كشاورزي پايدار را حفظ سطوح ضروري توليد به منظور بر آورده كردن جمعيت در حال رشد جهان بدون تخريب محيط زيست مي دانند كه به مفهوم نگراني براي ايجاد در آمد، ترويج سياستهاي مناسب و حفظ منابع طبيعي مي باشد .

اهداف كشاورزي پايدار در قالب پنج اصل كلي، همسو كردن فعاليت‌هاي كشاورزي با فرايندهاي اكولوژيكي، بكارگيري فناوري‌ها مناسب و اتخاذ يك مديريت صحيح و معقول در روند توليدات كشاورزي، عدم بكارگيري نهاده ها و مواد شيميايي كه براي محيط زيست و سلامت بشر و حيوانات خطرناك هستند، افزايش توليد محصولات كشاورزي با بهره گيري از پتانسيل بيولوژيكي و ژنتيكي گونه هاي مختلف و استفاده صحيح از منابع و حفظ و احياي منابع تجديد شونده و غير قابل تجديد است.

در توسعه پايدار كشاورزي ، مؤلفه ها ، شاخص ها و اهداف منجر به افزايش ارزش محصولات كشاورزي بويژه محصولات كشورهاي فقير، كاهش آثار زيست محيطي در بخش كشاورزي مي‌شود.

*نقش كشاورزي پايدار در امنيت غذايي و رشد اقتصادي و ارتباط آن با توسعه پايدار:

كشاورزي پايدار از اركان مهم دسترسي به امنيت غذايي و حفظ آن با تكيه بر حفظ پايداري محيط زيست و سلامت آن است. در اين سيستم حداقل نهاده ها و سموم شيميايي در جهت بدست آوردن عملكرد مطلوب بكار مي‌رود. به نحوي كه كمترين تاثير سوء به محيط زيست وارد آيد و مهمتر از آن ميزان توليد در گذر زمان نقصان نيابد و در نهايت امنيت غذايي تامين شود.

مادامي كه كشاورزي سودآور بوده و مقدار هزينه‌ها و ميزان توليد در گذر زمان متناسب باشد علاوه بر توليد كمي و كيفي مطلوبتر محصولات، رضايتمندي قشر توليد كننده هم تامين شده و همراه با ارائه و ايجاد زير ساختهاي اقتصادي، فرهنگي، بهداشتي و اجتماعي در روستاها، فرايند توسعه همه‌جانبه اين مناطق محقق مي‌شود، تا علاوه بر تامين رفاه و رضايتمندي اين قشر از جامعه از مهاجرت بي‌رويه به سمت شهرها جلوگيري شده و سنگر مهم توليد و تامين استقلال كشورها نيز حفظ شود.

*چه بايد كرد؟

از آنجا كه توليد در بخش كشاورزي در پنج بستر زمين، نيروي كار، سرمايه، مديريت و نهاده روي مي دهد در اولين گام بايد در حفظ زمين هاي كشاورزي بعنوان ميراث مشترك همه نسلها همت گمارد و اين امانت را سالم به نسلهاي بعد هديه كرد و آنرا از تهديداتي نظير تغيير كاربري اراضي كشاورزي به مناطق مسكوني و صنعتي، فرايند بيابان زايي، كاهش كيفيت و حاصلخيزي خاك، تصرف عرصه ها و بوته كني و چراي مفرط در اثر بهره برداري هاي رقابتي دامداران از مراتع ،در امان داشت.

همچنين با بكارگيري روشهاي نوين كشاورزي با مصرف نهاده‌هاي طبيعي و غير شيميايي و در نتيجه توليد محصولات سالمتر با خواص كمي وكيفي مطلوبتر و ارتقائ سطح استاندارد فراورده‌هاي غذايي علاوه بر مصرف داخلي سهمي را در صادرات به ساير كشورها در بازارهاي جهاني بدست آورد.

بنابراين با افزايش درآمد ناشي از فعاليتهاي توليدي در اين بخش علاوه بر ايجاد و حفظ اشتغال پايدار و استفاده بهينه از اين منابع تجديدپذير؛‌ دسترسي به غذا را براي آحاد جامعه و حفظ امنيت غذايي و ارتقاي سطح زندگي ساكنين مناطق محروم همراه با حمايتهاي دولتي در احداث و گسترش امكانات فرهنگي، بهداشتي، اجتماعي و اقتصادي و صنايع تبديلي مرتبط با محصولات توليدي فراهم آورد.

كاهش وابستگي روستاها به شهرهاي همجوار با توسعه امكانات اقتصادي، خدماتي و رفاهي، تاثير بسزايي در تثبيت جمعيت روستاها و ايجاد انگيزه توليد و به تبع آن ايجاد اشتغال و ثروت و پايداري آن داشته و با ايجاد تعاوني ها و تشكلهاي وابسته به اين بخش فرايند توليد و عرضه محصولات را سامان داد تا از پي آن رضايتمندي كشاورزان و خريداران را با حذف واسطه ها و تعيين قيمت عادلانه فراهم آورد.

كشاورزي پايدار يك فرايند بيولوژيكي است و سعي در تقليد كردن از خصوصيات كليدي يك اكوسيستم طبيعي دارد ولي عملكرد حداكثر از اهداف آن است .

كشاورزي پايدار باعث پيچيدگي اكوسيستم زراعي مي شود ، كارايي چرخش عناصر غذايي در اين نوع كشاورزي افزايش مي يابد و از خورشيد به عنوان منبع اصلي انرژي براي به حركت درآوردن سيستم ،بهره برداري مطلوب مي شود.از اين منظر و با روند سياست‌هاي اجرايي دولت و حمايت بخش هاي خصوصي رسيدن به توسعه پايدار، افزايش بهره‌وري منابع‌، كاهش هزينه توليد و كاهش تورم، كاهش اختلاف طبقاتي، افزايش درآمد و سطح زندگي كشاورزان و روستاييان، حفظ منابع آب و خاك و پوشش گياهي، توسعه صادرات، بهبود و توسعه صنايع غذايي، رقابت پذيري اقتصادي توليد با كشورهاي خارج، پايداري امنيت غذايي و گسترش عدالت اجتماعي به ظهور خواهد رسيد.

افشين اسماعيلي فر، عضو هيئت علمي دانشگاه آزاد اسلامي

منبع: خبرگزاري فارس